Waarom is een compromis moeilijk?

Datum: 14 november 2025
Locatie: Castricum
Methode: Socratische gespreksvoering

Inleiding

Dit gesprek vond plaats volgens de Socratische methode, waarbij deelnemers eerst een algemene vraag formuleren, deze vervolgens toepassen op een concrete ervaring, en daarna weer uitzoomen naar algemene principes. De moderator begeleidt het proces zonder zich met de inhoud te bemoeien. Het doel is gezamenlijk denken en dieper begrip van elkaar en onszelf.

Vragen en Vraagkeuze

Tijdens de bijeenkomst werden de volgende vragen voorgesteld:

• Wanneer ben je Castricummer?
• Bestaat vrijheid?
• Hoe kom je in contact met andersdenkenden?
• Heb je iets aan een oordeel?
• Mag je mensen beïnvloeden?
• Is het aan de mens om te oordelen over het handelen van een ander?

Gekozen vraag:

Waarom is een compromis moeilijk?

Deze vraag kwam voort uit de ervaring dat we in het dagelijkse leven en in de politiek voortdurend tegen compromissen aanlopen, en dat het sluiten daarvan vaak tot langdurige discussies leidt.

Gedeelde Ervaringen

De deelnemers deelden ieder een persoonlijke ervaring die in hen opkwam nav de gekozen vraag.

Ervaring 1: Vriendengesprek

Een deelnemer vertelde over een avond met vrienden waarbij verschillende meningen botsten over een onderwerp. De persoon ervoer verbazing dat men niet meer naar elkaar luisterde en langs elkaar heen praatte, terwijl iedereen in zijn eigen overtuiging bleef zitten.

Ervaring 2: Syrisch gezin en woningverhuur

Een deelnemer deelde haar ervaring iemand die een huis te huur had. Toen de deelnemer vroeg of het huis verhuurd kon worden aan een Syrisch gezin, werd dit direct afgewezen zonder verdere uitleg. De deelnemer voelde zich geschokt door de directe afwijzing en miste welwillendheid en interesse bij de ander.

Ervaring 3: Werkproject in Amsterdam

In een werksituatie probeerde een deelnemer samen met een collega hun directeur te overtuigen van een urgent maatschappelijk probleem in de binnenstad van Amsterdam. De directeur wilde niet luisteren en leek het bewust niet te willen begrijpen. Door het probleem later meer feitelijk en uitgebreider te beschrijven, lukte het uiteindelijk wel om steun te krijgen.

Ervaring 4: Organisatieveranderingen

Een deelnemer vertelde over zijn werk waarbij er regelmatig wisselingen zijn in de directie. Telkens moet hij zijn projecten opnieuw uitleggen, maar ervaart hij dat de nieuwe directeur een ander beeld heeft van hoe het werk zou moeten. Dit leidt tot frustratie en de neiging om zelf oplossingen te zoeken buiten de organisatie om.

Ervaring 5: De verre reis (gekozen ervaring)

Een deelnemer deelde een recente ervaring met zijn partner. Op een ochtend, vlak voordat ze beiden naar hun werk moesten vertrekken (binnen vijf minuten), stelde zijn partner voor om weer een verre reis te maken.

De deelnemer voelde direct sterke weerstand. Zijn eerdere ervaring met verre reizen, vooral met kinderen, was dat je alleen als consument van hotel naar hotel reist zonder echte verbinding. Hij is gelukkiger met kamperen op de Veluwe dan met reizen naar de andere kant van de wereld. Zijn partner daarentegen heeft een sterke behoefte aan andere culturen, werelden, geuren en ervaringen.

De deelnemer ervoer dit als een botsing van fundamentele waarden. Een compromis waarbij je halverwege gaat (niet ver weg, maar ook niet dichtbij) voelde niet als een oplossing. Hij voelde pijn omdat iets waar hij diep in gelooft werd aangetast. Om zijn partner te begrijpen en haar waarden te accepteren, zou hij iets in zichzelf moeten veranderen, en die verandering doet pijn. Daarom zette hij zijn hakken in het zand.

Hij werd ook boos omdat zijn partner zo’n grote, complexe vraag tussendoor even aansneed, zonder tijd voor een diepgaand gesprek. Hij voelde zich onder druk gezet en kreeg de neiging om maar toe te geven om ervan af te zijn, maar wilde tegelijkertijd niet toegeven omdat hij zich niet gezien en begrepen voelde.

Geformuleerde Zinnen over de Gekozen Ervaring

De deelnemers verplaatsten zich in de situatie en formuleerden hoe zij zelf zouden denken, voelen en handelen:

Deelnemer 1:

“Toen mijn vrouw voorstelde weer een verre reis te maken, dacht ik: moet dat nu? Omdat ik nu geen tijd heb.”

Deelnemer 2:

“Toen mijn vrouw vroeg om weer een verre reis te maken, dacht ik: kom niet nu met deze vraag, want ik wil eigenlijk niet, en het vergt meer tijd om dit uit te leggen en samen te onderzoeken. Voelde ik boosheid, want zij komt vaker op dit soort ongelukkige momenten met dit soort grote vragen. Deed ik: ho, nee, ik wil niet, omdat ik bang was toe te geven. En dat wilde ik niet.”

Deelnemer 3:

“Toen mijn vrouw vroeg om weer een verre reis te maken, dacht ik: dat wil ik niet, omdat het de vorige keer slecht viel. Voelde ik boosheid, omdat ik me onder druk gezet voelde. En wilde ik afwijzend reageren, omdat er geen tijd was voor een gesprek over onderliggende waarden.”

Deelnemer 4:

“Toen mijn vrouw vroeg om weer een verre reis te maken, dacht ik: laten we het op een ander moment over hebben, omdat ik voelde dat ik er door overvallen word en het nu emoties bij me opwekt. Dit deed ik, omdat de ervaring me leert dat dit aan veelheid en onenigheid appelleert en we hier niet zomaar uit zullen komen.”

Deelnemer 5:

“Toen de verre reis aan de orde kwam, dacht ik: nee, daar ben ik nu nog niet aan toe. Voelde ook boosheid, omdat dit geen gespreksmoment is om erover te praten. En ik wil uitstel om er later op terug te komen en voor een tegenstandpunt rustig door te nemen.”

Deelnemer 6:

“Toen mijn vrouw voorstelde om een verre reis te maken, dacht ik: waarom kom je hier nu mee? Omdat we zo weg moeten. Ik voelde boosheid omdat er geen tijd was om het over alle implicaties te hebben. Ik wilde gewoon toegeven om er vanaf te zijn, maar ik ging er tegenin omdat ik me niet gezien en begrepen voelde.”

Gemeenschappelijke Elementen

Bij het analyseren van de geformuleerde zinnen kwamen de volgende elementen naar voren:

• Tijdsdruk - Het gebrek aan tijd om de complexiteit van de vraag te bespreken
• Boosheid/frustratie - Emotionele reacties op het moment en de timing
• Zich onder druk gezet voelen - Het gevoel overvallen te worden met een grote vraag
• Weerstand - De neiging om ’nee’ te zeggen of hakken in het zand te zetten
• Behoefte aan ruimte - De wens om later terug te komen op het onderwerp
• Onderliggende waarden - Het besef dat het niet over de reis gaat, maar over diepere overtuigingen

Meest genoemde gemeenschappelijke elementen:

1. TIJD - Vrijwel elke deelnemer benoemde dat er onvoldoende tijd was om een goed gesprek te voeren over zo’n complex onderwerp
2. EMOTIE (vooral boosheid) - De emotionele reactie op het moment waarop de vraag gesteld werd
3. RUIMTE/UITSTEL - De behoefte om het gesprek uit te stellen naar een beter moment

Algemene Regels

Vanuit de concrete ervaring formuleerden deelnemers de volgende algemene regels:

1. “Als iemand mij voor het blok zet, dan zet ik m’n hakken in het zand.”
2. “Als er waarden in het geding zijn, dan ervaar je weerstand.”
3. “Als je weerstand ervaart, zijn de kansen groot dat er waarden in het geding zijn.”
4. “Als je weerstand ervaart, dan is het handig om tijd te nemen.”
5. “Als iemand iets van me wil, dan heb ik eerst tijd nodig om mijn eigen gedachten en gevoelens op een rij te zetten.”
6. “Als de situatie besproken kan worden, dan ben ik wellicht bereid om mee te gaan.”
7. “Als iemand een dilemma of wens voorlegt en vraagt hoe dat is voor de ander en een voorstel doet om het erover te hebben, dan zet je een stap naar een compromis.”
8. “Als ik emotioneel reageer op een vraag, dan wil ik ruimte en tijd hebben om hier even mee te zitten.”
9. “Als er weinig tijd is, wil ik het liever niet over gevoelige vraagstukken hebben.”
10. “Als ik iets niet wil, zal ik graag de ruimte krijgen om hierover uit te wijden.”

Meest benadrukte regels (met overlap of extra nadruk):

TIJD EN RUIMTE

• Er is consensus dat tijd essentieel is voor het bespreken van complexe vraagstukken
• Zonder voldoende tijd ontstaat druk en weerstand
• Tijd geeft ruimte om eigen gedachten en gevoelens te ordenen

WAARDEN EN WEERSTAND

• Wanneer fundamentele waarden botsen, ontstaat weerstand
• Weerstand is een signaal dat er iets belangrijks in het geding is
• Het herkennen van weerstand helpt om te begrijpen wat er echt speelt

WEDERZIJDS BEGRIP

• Nieuwsgierigheid naar de ander is een eerste stap naar compromis
• Expliciet maken van vooronderstellingen helpt (“Ik denk dat jij er zo over denkt, klopt dat?”)
• Gezien en begrepen worden is voorwaarde voor een compromis

COMPROMIS ALS PROCES

• Een compromis is niet simpelweg halverwege gaan
• Een compromis vereist eerst begrip van elkaars onderliggende waarden
• Als er genoeg begrip is, dan kan je samen komen

Wijsheden (Spandoekteksten)

De deelnemers formuleerden de volgende korte, krachtige uitspraken als antwoord op de vraag “Waarom is een compromis moeilijk?”:

Hoofdwijsheid:

“Geef elkaar ruimte.”

Andere geformuleerde wijsheden:

• Een compromis vereist tijd om onderliggende waarden te begrijpen
• Zonder begrip is een compromis pijnlijk
• Tijd nemen voorkomt pijn bij compromissen
• Als er genoeg begrip is, dan kan je samen komen

Reflectie en Toepassing

Aan het einde van het gesprek reflecteerden deelnemers op de bredere betekenis van hun inzichten. Er werd opgemerkt dat deze principes niet alleen gelden voor persoonlijke relaties, maar ook voor politieke besluitvorming:

• In coalitievorming: In plaats van te zeggen “voor de kerst moet er een coalitie zijn”, zou men moeten erkennen dat tijd nodig is voor begripsvorming en inleving
• In gemeentelijke besluitvorming: Bij belangenconflicten (zoals ruimtelijke ordening) is het belangrijk om eerst begrip te creëren voor elkaars onderliggende waarden
• In burgerparticipatie: Deze methodiek zou kunnen helpen bij het bereiken van gezamenlijke besluiten door bewoners

De centrale conclusie is dat een compromis moeilijk is omdat het tijd, ruimte en wederzijds begrip vereist - vooral wanneer fundamentele waarden in het geding zijn. Het ‘makkelijk’ sluiten van een compromis door toe te geven of door te duwen zonder echt begrip, doet geweld aan jezelf of aan de ander en leidt niet tot duurzame oplossingen.

Dit verslag is anoniem en alle namen zijn weggelaten conform de afspraken van het gesprek.